Trầm cảm sau sinh: Các dấu hiệu nhận diện và cách vượt qua
Sinh con là một cột mốc lớn trong cuộc đời mỗi người phụ nữ, đánh dấu bước ngoặt khi họ chuyển từ vai trò làm vợ, làm con sang thiên chức làm mẹ. Niềm hạnh phúc có một em bé thường đi kèm vô vàn áp lực mới: chăm sóc trẻ sơ sinh, phục hồi sức khỏe, mất ngủ triền miên, cộng thêm những thay đổi hormone mạnh mẽ. Vì thế, không ít mẹ trẻ rơi vào tình trạng stress, thậm chí là trầm cảm sau sinh, một vấn đề âm thầm nhưng rất đáng được quan tâm.
1. Trầm cảm sau sinh là gì? Nguyên nhân và dấu hiệu
Trầm cảm sau sinh không phải là “yếu đuối” hay “mít ướt”, mà là một rối loạn tâm lý thực sự, có cơ sở khoa học rõ ràng. Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ sự sụt giảm mạnh mẽ của các hormone sinh sản như estrogen và progesterone sau khi sinh con. Bên cạnh đó, tình trạng thiếu ngủ kéo dài, sự thay đổi đột ngột trong nhịp sống, nỗi lo tài chính, áp lực nuôi con khỏe mạnh, cộng thêm những kỳ vọng từ bản thân và gia đình tất cả gộp lại thành một gánh nặng tinh thần lớn cho người phụ nữ mới sinh con.
Đa số phụ nữ sau sinh đều trải qua giai đoạn “baby blues”, những ngày đầu tâm trạng dễ tủi thân hay khóc, mất ngủ, lo lắng vu vơ… Đây là phản ứng sinh lý thường gặp và thường tự hết sau 1–2 tuần. Tuy nhiên, nếu tình trạng buồn bã, lo lắng, mệt mỏi kéo dài hơn 2 tuần, đi kèm các biểu hiện như mất hứng thú mọi thứ, mất kết nối với con, không muốn ăn uống, mất ngủ trầm trọng, thậm chí có ý nghĩ làm hại bản thân hoặc con, đó chính là dấu hiệu trầm cảm sau sinh thực sự và cần được can thiệp sớm.
2. Chia sẻ và tìm kiếm sự hỗ trợ
Một trong những lý do khiến trầm cảm sau sinh trở nên nghiêm trọng là vì nhiều mẹ vẫn còn ngại chia sẻ với chồng hay người thân. Áp lực “phải làm mẹ tốt”, sợ bị đánh giá “không thương con”, “không đảm đang” khiến không ít phụ nữ âm thầm chịu đựng, ngày càng kiệt sức và cô đơn. Do đó, bước quan trọng nhất để vượt qua stress và trầm cảm sau sinh là suy nghĩ thoáng và chia sẻ mong muốn, suy nghĩ của mình để được tư vấn và hỗ trợ đúng lúc.
Người đầu tiên mẹ nên chia sẻ chính là chồng, đừng ngại nói cho chồng biết mình đang mệt, đang tủi thân hay đang sợ hãi điều gì. Nhiều ông bố mới cũng vụng về và không biết vợ cần gì, nên chỉ khi mẹ nói ra, chồng mới biết cách san sẻ. Ngoài ra, cha mẹ ruột, anh chị em, bạn bè thân thiết cũng có thể là chỗ dựa tinh thần quý giá. Đôi khi chỉ một câu chuyện chia sẻ, một buổi cà phê ngắn ngủi, một lời động viên cũng đủ để mẹ cảm thấy mình không đơn độc.
Nếu có điều kiện, mẹ hãy thuê người giúp việc hỗ trợ việc nhà, chăm con ban đêm hoặc trông con khi mẹ nghỉ ngơi. Việc này không chỉ giúp mẹ hồi sức mà còn phòng ngừa stress kéo dài. Đừng cố gắng ôm hết việc chỉ vì nghĩ “mẹ thì phải giỏi chịu đựng”. Một bà mẹ khỏe mạnh về tinh thần và thể chất mới có thể chăm con tốt nhất.
3. Chăm sóc bản thân để phục hồi sức khỏe tinh thần
Nhiều mẹ trẻ, nhất là những người lần đầu sinh con, thường dễ rơi vào vòng luẩn quẩn khi mải mê chăm con mà quên mất chính mình. Cơ thể vừa trải qua sinh nở, mất máu, thiếu ngủ, mất cân bằng hormone… lại càng cần được chăm sóc nhiều hơn. Nếu không nuôi dưỡng bản thân, stress sẽ dễ bùng phát.
Trước hết, hãy cố gắng duy trì giấc ngủ đủ và chất lượng nhất có thể. Dĩ nhiên, với mẹ bỉm sữa, chuyện ngủ liền 7–8 tiếng là xa xỉ, nhưng mẹ có thể tranh thủ ngủ khi con ngủ, nhờ chồng hoặc ông bà trông con vài tiếng để chợp mắt. Giấc ngủ giúp cơ thể hồi phục, tinh thần tỉnh táo và hạn chế cáu gắt.
Thứ hai, mẹ hãy chú ý đến chế độ dinh dưỡng. Sau sinh, nhiều mẹ sợ tăng cân, sợ mất dáng mà ăn uống kiêng khem quá mức. Thực tế, một chế độ ăn đủ chất, giàu protein, vitamin, chất xơ không chỉ lợi sữa mà còn giúp cơ thể khỏe mạnh, não bộ được nuôi dưỡng tốt hơn. Uống đủ nước, hạn chế đường, cà phê, trà đặc, rượu bia cũng là cách hỗ trợ tinh thần khỏe khoắn.
Ngoài ra, hãy dành chút thời gian cho riêng mình, dù chỉ 15 – 30 phút mỗi ngày. Đó có thể là nghe nhạc, đọc sách, tắm nước ấm, tập thở sâu, thiền hoặc đơn giản là ngồi một mình tận hưởng sự yên tĩnh. Đừng nghĩ điều này là ích kỷ bởi đây cũng là một trong những cách mẹ sạc lại “năng lượng yêu thương” để tiếp tục chăm con tốt hơn.
Nếu sức khỏe cho phép, hãy vận động nhẹ nhàng như đi bộ, yoga sau sinh. Vận động không chỉ giúp phục hồi vóc dáng mà còn kích thích cơ thể sản sinh endorphin – hormone hạnh phúc, giúp tinh thần sảng khoái, giảm căng thẳng rất rõ rệt.
4. Khi nào cần bác sĩ hoặc chuyên gia tư vấn?
Dù đã cố gắng chia sẻ, nghỉ ngơi, chăm sóc bản thân nhưng mẹ vẫn cảm thấy buồn bã, chán nản, kiệt quệ kéo dài thì hãy mạnh dạn tìm đến sự hỗ trợ chuyên nghiệp. Việc gặp bác sĩ tâm thần hoặc chuyên gia tâm lý không có nghĩa là “bị bệnh tâm thần” mà đó là bước đi dũng cảm và cần thiết để cứu chính mình.
Nhiều mẹ trầm cảm sau sinh sợ thuốc, sợ ảnh hưởng sữa mẹ. Thực tế, bác sĩ có thể cân nhắc các loại thuốc an toàn cho mẹ đang cho con bú. Bên cạnh đó, các liệu pháp trò chuyện tâm lý, tham vấn gia đình, nhóm hỗ trợ các mẹ bỉm sữa cũng mang lại hiệu quả tích cực. Điều quan trọng là mẹ đừng tự cô lập bản thân.
Ngoài ra, gia đình, đặc biệt là người chồng, đóng vai trò vô cùng quan trọng. Một người chồng biết quan sát, chia sẻ, hỗ trợ việc nhà, thức đêm cùng vợ chăm con hay đơn giản chỉ là lời động viên dịu dàng cũng là “liều thuốc” tinh thần quý giá. Nếu thấy vợ có biểu hiện lạ như khóc nhiều, buồn bã kéo dài, mất kết nối với con hay mọi người trong gia đình, cần nhẹ nhàng trò chuyện, động viên vợ đi khám thay vì trách móc.
Trầm cảm sau sinh không phải là chuyện hiếm, càng không phải chuyện đáng xấu hổ. Nó có thể ghé thăm bất cứ ai, không phân biệt mẹ trẻ hay mẹ đã sinh nhiều con, không phân biệt điều kiện kinh tế hay học vấn. Quan trọng nhất là mẹ nhận ra những dấu hiệu bất thường, biết chia sẻ, tìm kiếm hỗ trợ và dũng cảm cứu lấy mình.
