Bố mẹ chết để lại di sản thừa kế nhưng không có di chúc, em tôi không đồng ý chia di sản cho tôi?

Gia đình tôi có 2 anh em ruột, mẹ tôi mất năm 2010, bố tôi mất năm 2016. Bố mẹ tôi có để lại tài sản (không có di chúc) là một căn nhà. Hiện nay tôi muốn phân chia tài sản thừa kế theo pháp luật. Nhưng em tôi không đồng ý chia di sản. Em tôi không đồng ý bán căn nhà để chia, cũng không muốn thanh toán phần còn lại của di sản. Bây giờ tôi nên làm thế nào?

Trả lời:

Điều 614 Bộ luật Dân sự 2015 quy định:

Kể từ thời điểm mở thừa kế, những người thừa kế có các quyền, nghĩa vụ tài sản do người chết để lại.

Vì thế, bạn sẽ có quyền của người thừa kế đối với tài sản do bố mẹ bạn để lại vào thời điểm phát sinh quyền và nghĩa vụ của người thừa kế.

Theo đó, thời điểm mở thừa kế được pháp luật dân sự quy định như sau:

Điều 611. Thời điểm, địa điểm mở thừa kế

1. Thời điểm mở thừa kế là thời điểm người có tài sản chết. Trường hợp Tòa án tuyên bố một người là đã chết thì thời điểm mở thừa kế là ngày được xác định tại khoản 2 Điều 71 của Bộ luật này.

Như vậy, thời điểm mở thừa kế là thời điểm khi mà bố mẹ bạn qua đời, đồng thời đó cũng là thời điểm phát sinh quyền và nghĩa vụ của những người thừa kế. Do đó, khi bố mẹ của bạn qua đời thì bạn và em của bạn sẽ phát sinh quyền và nghĩa vụ của những người thừa kế đối với di sản là căn nhà được bố mẹ để lại.

Bố mẹ bạn chết không để lại di chúc, theo đó pháp luật quy định về trường hợp khi người chết không để lại di chúc như sau:

Điều 650. Những trường hợp thừa kế theo pháp luật

1. Thừa kế theo pháp luật được áp dụng trong trường hợp sau đây:

a) Không có di chúc;

b) Di chúc không hợp pháp;

c) Những người thừa kế theo di chúc chết trước hoặc chết cùng thời điểm với người lập di chúc; cơ quan, tổ chức được hưởng thừa kế theo di chúc không còn tồn tại vào thời điểm mở thừa kế;

d) Những người được chỉ định làm người thừa kế theo di chúc mà không có quyền hưởng di sản hoặc từ chối nhận di sản.

2. Thừa kế theo pháp luật cũng được áp dụng đối với các phần di sản sau đây:

a) Phần di sản không được định đoạt trong di chúc;

b) Phần di sản có liên quan đến phần của di chúc không có hiệu lực pháp luật;

c) Phần di sản có liên quan đến người được thừa kế theo di chúc nhưng họ không có quyền hưởng di sản, từ chối nhận di sản, chết trước hoặc chết cùng thời điểm với người lập di chúc; liên quan đến cơ quan, tổ chức được hưởng di sản theo di chúc, nhưng không còn tồn tại vào thời điểm mở thừa kế.

Theo điều này, bạn và người em của bạn sẽ trở thành những người thừa kế theo pháp luật và được hưởng di sản thừa kế theo quy định của pháp luật dân sự về thừa kế. Pháp luật quy định về thứ tự ưu tiên trong trường hợp hưởng thừa kế theo pháp luật như sau:

Điều 651. Người thừa kế theo pháp luật

1. Những người thừa kế theo pháp luật được quy định theo thứ tự sau đây:

a) Hàng thừa kế thứ nhất gồm: vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi của người chết;

b) Hàng thừa kế thứ hai gồm: ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại, anh ruột, chị ruột, em ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại;

c) Hàng thừa kế thứ ba gồm: cụ nội, cụ ngoại của người chết; bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột; chắt ruột của người chết mà người chết là cụ nội, cụ ngoại.

Theo quy định tại điểm a khoản 1 Điều 651 BLDS, bạn và người em của bạn đều là những người thuộc hàng thừa kế thứ nhất, là những đồng thừa kế đối với căn nhà. Những người ở hàng thừa kế sau chỉ được hưởng thừa kế, nếu không còn ai ở hàng thừa kế trước đó đã chết, không có quyền hưởng di sản, bị truất quyền hưởng di sản hoặc từ chối nhận di sản. Theo quy định của pháp luật thì những người thừa kế cùng hàng được hưởng phần di sản bằng nhau.

Theo khoản 2 điều 660 BLDS 2015, những người thừa kế có quyền yêu cầu phân chia di sản bằng hiện vật; nếu không thể chia đều bằng hiện vật thì những người thừa kế có thể thỏa thuận về việc định giá hiện vật và thoả thuận về người nhận hiện vật; nếu không thoả thuận được thì hiện vật được bán để chia.

Theo quy định của BLDS, việc phân chia di sản thừa kế ưu tiên sự thỏa thuận của các đồng thừa kế và việc thỏa thuận này phải được lập thành văn bản. Trường hợp người em của bạn không muốn bán căn nhà, tuy nhiên người này cũng không muốn thanh toán cho bạn số di sản mà bạn đáng được hưởng.

Như vậy, hai anh em bạn nên ngồi lại với nhau để thỏa thuận cho rõ ràng lại phần di sản này. Vì tinh thần của BLDS là sự thỏa thuận, nên sự thỏa thuận giữa các đương sự với nhau luôn được pháp luật ưu tiên (trừ trường hợp bắt buộc theo quy định của pháp luật). Nếu người em của bạn không đồng ý ký vào văn bản thỏa thuận phân chia di sản thừa kế, thì bạn có thể nộp đơn đến Tòa án nhân dân cấp huyện nơi người đó cư trú để yêu cầu chia di sản thừa kế.