Làm thế nào để con biết chịu trách nhiệm với hậu quả do mình gây ra?
Trong hành trình trưởng thành của mỗi đứa trẻ, việc hình thành ý thức chịu trách nhiệm là một kỹ năng sống cốt lõi, ảnh hưởng sâu sắc đến nhân cách và cách ứng xử sau này. Tuy nhiên, nhiều bậc cha mẹ vẫn gặp khó khăn trong việc giúp con hiểu rằng: “Mọi hành động đều có hậu quả và con cần chấp nhận, sửa sai khi cần thiết.”. Vậy làm thế nào để con biết chịu trách nhiệm với hậu quả do mình gây ra? Xin mời các bạn cùng tham khảo cách giải quyết giúp con biết chịu trách nhiệm khi con mắc sai lầm trong bài viết dưới đây.
1. Trách nhiệm tạo nên nền tảng của nhân cách con người
Trách nhiệm không chỉ là việc thừa nhận lỗi lầm, mà còn là ý thức về nghĩa vụ đối với bản thân và người khác. Một đứa trẻ biết chịu trách nhiệm sẽ hiểu rằng lời nói, hành động và quyết định của mình có ảnh hưởng đến mọi người xung quanh. Từ đó, con biết cân nhắc trước khi hành động và sẵn sàng sửa chữa khi gây ra hậu quả không mong muốn.
Ngược lại, nếu trẻ được bao bọc quá mức, cha mẹ luôn đứng ra giải quyết mọi rắc rối, trẻ sẽ thiếu kỹ năng đối mặt với hậu quả và dễ hình thành thói quen ỉ lại, đổ lỗi, né tránh hoặc phủ nhận sai lầm. Về lâu dài, điều này không chỉ ảnh hưởng đến mối quan hệ xã hội của con, mà còn khiến con khó thành công trong công việc và cuộc sống.
2. Cha mẹ cần làm gương trước tiên
Trẻ học cách chịu trách nhiệm phần lớn thông qua việc quan sát người lớn, đặc biệt là cha mẹ. Nếu cha mẹ sẵn sàng thừa nhận lỗi của mình trước con, giải thích rõ nguyên nhân và cách khắc phục, trẻ sẽ hiểu rằng mắc lỗi không đáng sợ mà điều quan trọng là cách chúng ta ứng xử sau sai lầm.
Ví dụ: Nếu một ngày cha mẹ vô tình quên đón con ở trường, thay vì viện lý do “bận việc”, hãy thẳng thắn nói: “Hôm nay mẹ quên mất giờ đón con, mẹ xin lỗi vì đã làm con lo lắng. Lần sau mẹ sẽ đặt báo thức để không bị quên nữa.” Lời xin lỗi chân thành và hành động khắc phục sẽ là bài học trực quan nhất cho con.
Nếu trong gia đình, mọi người thường che giấu sai sót hoặc đổ lỗi cho nhau, trẻ sẽ học theo. Ngược lại, nếu môi trường gia đình hòa thuận, tôn trọng sự thật và không phán xét gay gắt thì trẻ sẽ cảm thấy an toàn khi thừa nhận lỗi.
Một cách hiệu quả là tổ chức những buổi “chia sẻ cuối tuần”, nơi mọi người nói về điều mình làm tốt và điều mình muốn cải thiện, từ đó trẻ hiểu rằng ai cũng có thể mắc lỗi và quan trọng là cùng nhau sửa chữa.
3. Dạy con hiểu mối liên hệ giữa hành động – hậu quả và cách giải quyết
Trẻ em thường sống trong thế giới cảm xúc, nên nhiều khi chúng hành động impulsive (bốc đồng) mà không nghĩ đến hậu quả. Cha mẹ cần kiên nhẫn giúp con kết nối hành vi với kết quả xảy ra.
Ví dụ: Nếu con làm đổ nước lên sách vở, hãy cùng con lau dọn, rồi chỉ ra rằng sách có thể bị hỏng và lần sau con cần đặt ly nước xa tập vở hơn. Khi con nhận thấy hậu quả thực tế, não bộ sẽ ghi nhớ và hình thành ý thức phòng tránh.
Điều quan trọng là không nên chỉ quát mắng hoặc trừng phạt mà bỏ qua quá trình giúp con nhận ra mối liên hệ này bởi mục tiêu không phải là làm con sợ, mà là giúp con hiểu.
Một trong những cách tốt nhất để dạy con có trách nhiệm đối với việc làm cũng như hành động của mình là trao cơ hội để con khắc phục sai lầm, như: nếu con làm hỏng đồ chơi của bạn, hãy khuyến khích con xin lỗi và tìm cách sửa hoặc tặng lại món đồ khác; nếu con quên/không chịu làm bài tập thay vì làm hộ, hãy để con chịu điểm thấp và học cách sắp xếp thời gian biểu của mình. Cha mẹ có thể hỗ trợ bằng lời khuyên, nhưng đừng làm thay. Khi con tự trải qua quá trình khắc phục, chúng sẽ cảm nhận được giá trị của việc sửa sai và cẩn trọng hơn trong tương lai.
Bên cạnh đó, nhiều bậc cha mẹ vì thương con nên luôn tìm cách bao che hoặc đổ lỗi cho người khác, như khi con bị phạt ở trường, cha mẹ lập tức đến gặp giáo viên để “bênh” con mà không tìm hiểu nguyên nhân. Cách làm này vô tình khiến trẻ nghĩ rằng mình không cần chịu trách nhiệm vì đã có người bảo vệ. Thay vào đó, cha mẹ nên bình tĩnh tìm hiểu sự việc, lắng nghe cả hai phía, sau đó để con nhận trách nhiệm phù hợp. Sự công bằng và minh bạch sẽ giúp trẻ hiểu rằng hậu quả là một phần tự nhiên của cuộc sống.
4. Sử dụng lời khích lệ cho con đúng cách
Khi con thừa nhận lỗi hoặc chủ động sửa sai, hãy ghi nhận nỗ lực đó. Một câu đơn giản như: “Mẹ rất tự hào vì con đã dũng cảm nói thật” hoặc “Con đã làm rất tốt khi tự giải quyết vấn đề này” sẽ giúp trẻ thấy rằng chịu trách nhiệm là điều đáng trân trọng chứ không phải điều đáng sợ.
Ngược lại, nếu cha mẹ chỉ trích quá nhiều hoặc phản ứng quá gay gắt, trẻ sẽ hình thành nỗi sợ mắc lỗi và tìm cách che giấu thay vì đối diện.
Tuy nhiên, vấn phải đặt ra cho trẻ một giới hạn rõ ràng vào khi làm sai sẽ bị xử lý ra sao, để trẻ biết rằng làm sai sẽ bị phạt. Việc cha mẹ đặt giới hạn không phải để kiểm soát, mà để bảo vệ và giúp con trưởng thành.
Việc dạy con chịu trách nhiệm với hậu quả do mình gây ra không thể thực hiện trong một ngày hay một tuần, mà là quá trình lâu dài, liên tục và kiên nhẫn. Cha mẹ cần vừa là tấm gương, vừa là người hướng dẫn, vừa là chỗ dựa an toàn để con dám đối diện và khắc phục sai lầm. Khi một đứa trẻ biết chịu trách nhiệm, chúng không chỉ được yêu mến và tôn trọng hơn trong các mối quan hệ, mà còn có nền tảng vững chắc để thành công trong cuộc sống. Và quan trọng nhất, con sẽ trở thành một người trưởng thành biết sống đúng với giá trị và hành động của mình.
