Quyền thừa kế là gì? Quy định theo pháp luật Việt Nam hiện hành
Quyền thừa kế là một quyền dân sự cơ bản, cho phép cá nhân được nhận lại tài sản của người đã qua đời, thông qua di chúc hợp pháp hoặc theo quy định của pháp luật khi không có di chúc. Quyền này được quy định chi tiết trong Bộ luật Dân sự 2015, áp dụng cho cả hai hình thức thừa kế: theo di chúc và theo pháp luật. Để hiểu rõ hơn về quyền thừa kế là gì, bạn hãy cùng tìm hiểu chi tiết trong bài viết dưới đây.
1. Quyền thừa kế là gì?
Quyền thừa kế là gì? Quyền thừa kế theo nghĩa rộng được hiểu là toàn bộ các quy định pháp luật về thừa kế, bao gồm hệ thống các quy phạm điều chỉnh việc chuyển dịch tài sản từ người đã chết sang cho người còn sống. Đây là một chế định quan trọng của pháp luật dân sự, xác định trình tự phân chia di sản theo di chúc hoặc theo quy định của pháp luật. Đồng thời, quy định phạm vi quyền, nghĩa vụ cũng như cơ chế bảo vệ quyền lợi của những người thừa kế.
Theo nghĩa hẹp (nghĩa chủ quan) là quyền của người để lại di sản trong việc định đoạt tài sản của mình, đồng thời là quyền của người được thừa kế trong việc nhận hoặc từ chối nhận di sản. Quyền này chỉ có hiệu lực khi phù hợp với quy định chung của pháp luật và các quy định chuyên biệt về thừa kế.
Xét dưới góc độ quan hệ pháp luật dân sự, thừa kế là mối quan hệ trong đó các chủ thể có quyền và nghĩa vụ. Cụ thể: người có tài sản trước khi chết được quyền định đoạt tài sản cho người khác; người thừa kế có thể lựa chọn nhận hoặc không nhận di sản, trừ trường hợp pháp luật có quy định bắt buộc. Đối tượng thừa kế là tài sản, quyền tài sản hoặc hoa lợi, lợi tức phát sinh từ tài sản của người đã mất. Tuy nhiên, một số quyền tài sản gắn liền chặt chẽ với nhân thân của người chết (ví dụ: tiền cấp dưỡng) thì không được chuyển giao cho người thừa kế vì chỉ thuộc về cá nhân đó.
2. Các hình thức thừa kế theo quy định pháp luật
Theo Bộ luật Dân sự 2015, hiện nay có hai hình thức thừa kế chính được pháp luật công nhận:
2.1. Thừa kế theo di chúc
Quyền thừa kế là gì theo di chúc? Đây là hình thức mà người có tài sản lập di chúc để định đoạt tài sản của mình cho người khác sau khi chết. Điều kiện để di chúc hợp pháp (Điều 630 BLDS 2015):
- Người lập di chúc phải minh mẫn, sáng suốt, không bị lừa dối, đe dọa hoặc cưỡng ép.
- Nội dung di chúc không được vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội.
- Hình thức di chúc phải đúng quy định (có thể là di chúc bằng văn bản hoặc di chúc miệng trong trường hợp đặc biệt).
Nguyên tắc phân chia theo di chúc theo quy định quyền thừa kế là gì: Người được chỉ định trong di chúc sẽ được hưởng phần di sản theo ý chí của người để lại. Tuy nhiên, pháp luật vẫn bảo đảm quyền thừa kế bắt buộc của một số đối tượng (ví dụ: con chưa thành niên, cha mẹ, vợ/chồng không có khả năng lao động – theo Điều 644 BLDS 2015).
2.2. Thừa kế theo pháp luật
Hình thức này được áp dụng trong các trường hợp (Điều 650 BLDS 2015):
- Người chết không để lại di chúc.
- Di chúc bị tuyên vô hiệu toàn bộ hoặc một phần.
- Di chúc không định đoạt hết tài sản.
- Người được chỉ định trong di chúc chết trước hoặc chết cùng thời điểm với người lập di chúc hoặc từ chối nhận di sản.
Nguyên tắc phân chia theo pháp luật về quyền thừa kế được quy định như sau:
- Di sản được chia theo hàng thừa kế (Điều 651 BLDS 2015).
- Hàng thừa kế thứ nhất gồm: vợ, chồng, cha mẹ ruột, cha mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi của người chết.
- Hàng thừa kế thứ hai: ông bà nội ngoại, anh chị em ruột, cháu ruột (mà người chết là ông bà).
- Hàng thừa kế thứ ba: cụ nội, cụ ngoại; bác, chú, cậu, cô, dì ruột; cháu ruột (mà người chết là bác, chú, cậu, cô, dì).
- Người ở hàng thừa kế sau chỉ được hưởng nếu không còn ai ở hàng thừa kế trước hoặc tất cả đều từ chối nhận di sản.
3. Ý nghĩa của quyền thừa kế là gì
Quyền thừa kế không chỉ đảm bảo việc chuyển giao tài sản đúng theo ý chí của người chết hoặc quy định của pháp luật, mà còn góp phần:
- Bảo vệ quyền sở hữu tài sản của cá nhân.
- Đảm bảo công bằng, ổn định trong quan hệ gia đình – xã hội.
- Giải quyết tranh chấp tài sản một cách minh bạch, đúng pháp luật.
Bài viết trên đây Luật sư Ly hôn nhanh đã giải đáp quyền thừa kế là gì để quý bạn đọc tham khảo. Hiểu rõ các quy định về thừa kế giúp cá nhân và gia đình chủ động trong việc quản lý, lập di chúc và phân chia tài sản, tránh được mâu thuẫn cũng như tranh chấp không đáng có.
