Những điều cần biết về phân chia tài sản thừa kế

Cá nhân có quyền lập di chúc để định đoạt tài sản của mình, để lại tài sản của mình cho những người thừa kế theo pháp luật, đồng thời cũng có quyền hưởng tài sản thừa kế mà người khác để lại. Việc phân chia tài sản thừa kế được thực hiện thông qua việc xác định phần di sản của người đã mất và phân chia theo di chúc. Trong trường hợp không có di chúc, di chúc không hợp pháp hoặc các trường hợp khác theo quy định của pháp luật, việc phân chia tài sản thừa kế sẽ được thực hiện quy định về thừa kế theo pháp luật. 

Xem thêm:
>> Quy định hiện hành về phân chia tài sản theo di chúc
>> Hướng dẫn về quy định phân chia tài sản khi ly hôn
>> Tìm hiểu luật phân chia tài sản gia đình

Chia di sản thừa kế như thế nào?

Xác định di sản thừa kế

Di sản thừa kế là tài sản của người chết để lại cho những người còn sống. Theo quy định của pháp luật, di sản thừa kế bao gồm:

• Tài sản riêng của người chết
• Phần tài sản của người chết trong tài sản chung với người khác. 

Tuy nhiên, không phải toàn bộ số tài sản do người chết để lại đều là di sản được chia thừa kế. Sau khi chủ sở hữu tài sản chết, di sản của người chết sẽ được sử dụng để thực hiện các nghĩa vụ tài chính của người chết và chi phí theo tập quán cho việc mai táng. Sau khi đã thực hiện hết các khoản chi phí trên, phần còn lại của di sản sẽ được xác định là di sản thừa kế và được tiến hành chia thừa kế.

Phân chia theo di chúc

Di chúc là sự thể hiện ý chí của cá nhân nhằm chuyển tài sản của mình cho người khác sau khi chết. Trong trường hợp có di chúc, việc phân chia tài sản thừa kế sẽ dựa trên nội dung trong di chúc nhằm tôn trọng ý chí, nguyện vọng của người đã mất. Phân chia di sản theo di chúc được thực hiện như sau:

• Việc phân chia di sản được thực hiện theo ý chí của người để lại di chúc; nếu di chúc không xác định rõ phần của từng người thừa kế thì di sản được chia đều cho những người được chỉ định trong di chúc, trừ trường hợp có thỏa thuận khác.
• Trường hợp di chúc xác định phân chia di sản theo hiện vật thì người thừa kế được nhận hiện vật kèm theo hoa lợi, lợi tức thu được từ hiện vật đó hoặc phải chịu phần giá trị của hiện vật bị giảm sút tính đến thời điểm phân chia di sản; nếu hiện vật bị tiêu hủy do lỗi của người khác thì người thừa kế có quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại.
• Trường hợp di chúc chỉ xác định phân chia di sản theo tỷ lệ đối với tổng giá trị khối di sản thì tỷ lệ này được tính trên giá trị khối di sản đang còn vào thời điểm phân chia di sản.

Mặt khác, bên cạnh việc tôn trọng ý chí nguyện vọng của cá nhân trong di chúc, pháp luật cũng đã có những quy định về việc thừa kế không phụ thuộc vào nội dung của di chúc, nhằm bảo về quyền và lợi ích hợp pháp của người thừa kế. Theo quy định của pháp luật, những người sau đây vẫn được hưởng phần di sản bằng hai phần ba suất của một người thừa kế theo pháp luật, trong trường hợp họ không được người lập di chúc cho hưởng di sản hoặc chỉ cho hưởng phần di sản ít hơn hai phần ba suất đó:

• Con chưa thành niên, cha, mẹ, vợ, chồng;
• Con thành niên nhưng không có khả năng lao động.

Tuy nhiên, quy định này không áp dụng đối với người từ chối nhận di sản hoặc những người không có quyền hưởng di sản như: người bị kết án về hành vi cố ý xâm phạm tính mạng, sức khỏe hoặc về hành vi ngược đãi nghiêm trọng, hành hạ người để lại di sản, xâm phạm nghiêm trọng danh dự, nhân phẩm của người đó; Người vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ nuôi dưỡng người để lại di sản;…

Phân chia tài sản thừa kế theo pháp luật

Thừa kế theo pháp luật là thừa kế theo hàng thừa kế, điều kiện và trình tự thừa kế do pháp luật quy định. Việc phân chia tài sản thừa kế được thực hiện trong trường hợp: Không có di chúc; Di chúc không hợp pháp; Những người thừa kế theo di chúc chết trước hoặc chết cùng thời điểm với người lập di chúc; cơ quan, tổ chức được hưởng thừa kế theo di chúc không còn tồn tại vào thời điểm mở thừa kế; Những người được chỉ định làm người thừa kế theo di chúc mà không có quyền hưởng di sản hoặc từ chối nhận di sản. 

Nguyên tắc thực hiện chia tài sản thừa kế

Bên cạnh đó, việc phân chia thừa kế theo pháp luật có thể được áp đối với các phần di sản: không được định đoạt trong di chúc; có liên quan đến phần của di chúc không có hiệu lực pháp luật; có liên quan đến người được thừa kế theo di chúc nhưng họ không có quyền hưởng di sản, từ chối nhận di sản, chết trước hoặc chết cùng thời điểm với người lập di chúc; liên quan đến cơ quan, tổ chức được hưởng di sản theo di chúc, nhưng không còn tồn tại vào thời điểm mở thừa kế.

Thứ nhất, đối với người thừa kế

Những người thừa kế theo pháp luật được quy định theo thứ tự như sau:

• Hàng thừa kế thứ nhất gồm: vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi của người chết;
• Hàng thừa kế thứ hai gồm: ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại, anh ruột, chị ruột, em ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại;
• Hàng thừa kế thứ ba gồm: cụ nội, cụ ngoại của người chết; bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột; chắt ruột của người chết mà người chết là cụ nội, cụ ngoại.

Theo đó, phần di sản thừa kế sẽ được chia đều cho những người cùng hàng thừa kế. Việc phân chia sẽ ưu tiên theo thứ tự hàng thừa kế, người ở hàng thừa kế sau chỉ được hưởng thừa kế nếu không còn ai ở hàng thừa kế trước do đã chết, không có quyền hưởng di sản, bị truất quyền hưởng di sản hoặc từ chối nhận di sản. Bên cạnh đó, trường hợp con của người để lại di sản chết trước hoặc cùng một thời điểm với người để lại di sản thì cháu được hưởng phần di sản thay cho người đó; nếu cháu cũng chết trước hoặc cùng một thời điểm với người để lại di sản thì chắt được hưởng phần di sản.

Thứ hai, nguyên tắc phân chia thừa kế

Phân chia tài sản theo pháp luật được thực hiện như sau: 

• Khi phân chia di sản, nếu có người thừa kế cùng hàng đã thành thai nhưng chưa sinh ra thì phải dành lại một phần di sản để người đó khi sinh ra được hưởng; nếu chết trước khi sinh ra thì những người thừa kế khác được hưởng.
• Những người thừa kế có quyền yêu cầu phân chia di sản bằng hiện vật; nếu không thể chia đều bằng hiện vật thì những người thừa kế có thể thỏa thuận về việc định giá hiện vật và thỏa thuận về người nhận hiện vật; nếu không thỏa thuận được thì hiện vật được bán để chia.

Như vậy, việc phân chia tài sản thừa kế được thực hiện thông qua việc xác định phần di sản thừa kế và các quy định của pháp luật về thừa kế. Pháp luật tôn trọng ý chí, nguyện vọng của người đã mất trong việc định đoạt phần di sản, để lại phần di sản của mình cho những người khác. Tuy nhiên, pháp luật cũng bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của người thừa kế trong việc nhận di sản. Cùng với đó, những quy định về việc thừa kế theo pháp luật đã tạo nên cơ sở vững chắc trong việc phân chia tài sản thừa kế.